Czasowniki rosyjskie, koniugacje, czasy, tryby - tabelki

Bezokolicznik to forma podstawowa czasownika, którą znajdziesz w słowniku. Może on mieć następujące końcówki:

rodzaje bezokoliczników tłumaczenie
писать pisać
идти iść
мочь móc

Większość bezokoliczników zakończona jest na -ть. Jeśli chcesz utworzyć formę osobową czasownika, wówczas musisz odrzucić końcówkę bezokolicznika i dodać formę osobową. W ten sposób wskazujesz, kto wykonuje daną czynność: ty, ona, oni, itd.

Czasownik odmienia się w dwóch koniugacjach.

KONIUGACJA I:

W czasownikach koniugacji I najważniejsze są 1 osoba liczby pojedynczej i 3 osoba liczby mnogiej. W koniugacji I jest o tyle łatwiej, że 3 osoba liczby mnogiej będzie się różnić tylko jedną literą od 1 osoby liczby pojedynczej. Końcówki i ich zastosowanie przedstawione są w tabeli:

osoba odmiana tłumaczenie zastosowanie-zasady
я живу mieszkam -y piszemy po spółgłoskach
dla 1 os. l. poj.
они живут mieszkają -ут piszemy po spółgłoskach
dla 3 os. l. mn.
я думаю myślę piszemy po samogłoskach
dla 1 os. l. poj.
они думают myślą -ют piszemy po samogłoskach
dla 3 os. l. mn.

Przejdźmy do odmiany. W I koniugacji odmienia się czasownik чувствовать (czuć się). Zwróć uwagę na zaznaczony w temacie sufiks, który wypada w odmianie przez osoby:

I koniugacja czasownik czuć się
l. p. l. mn.
я чувствую мы чувствуем
ты чувствуешь вы чувствуете
он/она/оно чувствует они чувствуют

Końcówki osobowe czasowników I koniugacji zaznaczone są kolorem. Będą one zawsze występować w tej koniugacji!

Jeszcze jedna istotna informacja związana z odmianą czasownika. W odmianie może dochodzić do oboczności. Zmiany, jakie mogą zajść w temacie, podane są w tabeli poniżej:

oboczność bezokolicznik pierwsza osoba l. poj. znaczenie
з:ж резать режу kroić
ск:ш искать ищу szukać
х:ш махать машу machać
с:ш писать пишу pisać
к:ч скакать скачу skakać

W tego typu czasownikach zmiana w temacie wystepuję we wszystkich osobach. Odmiana tych czasowników odbywa się zgodnie ze wzorem podanym w czasowniku czuć się.

W I koniugacji odmieniają się również czasowniki zakończone na -чь na przykład czasownik мочь (móc). Tego typu czasownik odpowiada polskim czasownikom zakończonym na -c (np. móc). W czasownikach tego typu wymiana spółgłosek występuje w czterech fоrmach osobowych:

I koniugacja czasownik móc
l. p. l. mn.
я могу мы можем
ты можешь вы можете
он/она/оно может они могут

Oprócz czasowników prostych, których odmianę poznaliśmy, są jeszcze czasowniki zwrotne. Najczęściej odnoszą się one do czynności wykonywanych przez nas samych. Cechą charakterystyczną tych czasowników jest to, ze mają końcówkę się, która w języku rosyjskim jest przyłączona do czasownika, a nie oddzielnie, jak w języku polskim. Przykładem może być czasownik мыться (myć się). W wypadku tego czasownika zachodzi jeszcze inna wymiana w temacie: -ы- zastaje zamienione -o- i występuje w całej odmianie:

I koniugacja czasownik zwrotny myć się
l. p. l. mn.
я моюсь мы моемся
ты моешься вы моетесь
он/она/оно моется они моются

Końcówki zwrotne są przypisane poszczególnym osobom i są niezmienne. W przypadku odmiany czasownika w czasie teraźniejszym tylko pierwsza osoba liczby pojedynczej i druga osoba liczby mnogiej maja koncówkę -сь, pozostałe -ся. W czasie przeszłym końcówka -сь występuje po samogłoskach, a -ся po spółgłoskach.

KONIUGACJA II

Czasowniki II koniugacji odmieniają się podobnie, jak czasowniki I koniugacji. Różnią się tylko jedną literką w końcówkach osobowych. Zaczynając od 2 osoby liczby pojedynczej do 2 osoby liczby mnogiej w końcówkach osobowych II koniugacji występuje -и- i tą samogłoską różni się od I koniugacji, która ma samogłoskę -e-.

II koniugację można rozpoznać po zakończeniu bezokolicznika, najczęściej są one zakończone na -ить, np. говорить (mówić). Nie jest to reguła, ponieważ, jak to zazwyczaj bywa, są od niej wyjątki. Ale na razie wyjątki zostawmy w spokoju :)

II koniugacja może mieć w 1 osobie liczby pojedynczej i 3 osobie liczby mnogiej następujące końcówki:

osoba odmiana tłumaczenie zastosowanie-zasady
я говорю mówię piszemy po samogłoskach
i miękkich spółgłoskach
они говорят mówią piszemy po samogłoskach
i miękkich spółgłoskach
я дружу przyjaźnię się po ж, ш, ч, щ piszemy
они дружат przyjaźnią się po ж, ш, ч, щ piszem -ат

Najczęściej jest tak, że jeśli w 1 osobie liczby pojedynczej występuje końcówka , to w 3 osobie liczby mnogiej użyjemy końcówki -ят, a jeśli użyjemy końcówki w 1 osobie liczby pojedynczej, to w 3 osobie liczby mnogiej będzie -ат. Popatrz na tabelę powyżej i na podane przykłady.

Gramatyka nie jest jednak tak uporządkowana, jak byśmy chcieli. II koniugacja ma to do siebie, że w 1 osobie liczby pojedynczej i tylko w niej może zajść oboczność spółgłosek. Podam przykład, który zilustruje, co mam na myśli. Czasownik гладить (prasować)

II koniugacja czasownik prasować
l. p. l. mn.
я глажу мы гладим
ты гладишь вы гладите
он/она/оно гладит они гладят

W tabeli przedstawiono przykład oboczności spółgłosek д:ж, który zachodzi tylko w 1 osobie liczby pojedynczej. Po spółgłosce ж piszemy końcówkę osobową , natomiast miękka spółgłoska д wymaga użycia końcówki -ят. Dlatego w II koniugacji należy uważać, czy nie pojawią się oboczności i zmiany, które zostały przed chwilą opisane.

Na deser prosta odmiana czasownika II koniugacji z zaznaczonymi kolorem końcówkami osobowymi. Odmiana czasownika варить (gotować):

II koniugacja czasownik mówić
l. p. l. mn.
я варю мы варим
ты варишь вы варите
он/она/оно варит
они варят

CZASOWNIKI DOKONANE I NIEDOKONANE

Jak je rozróżnić? Czasowniki dokonane odpowiadają na pytanie co zrobiłeś/aś?, czyli czynność ta jest dokonana lub zakończy się w bliskiej przyszłości. Istnieją 3 sposoby tworzenia aspektu dokonanego.

1. Tworzenie aspektu dokonanego przy pomocy przedrostków:

przedrostek
czasownik
tłumaczenie
вы- вымыть umyć
до- добавить dodać
за- замёрзнуть zamarznąć
на- насыпать nasypać
о- обдумать obmyśleć
от- открыть otworzyć
пере- переписать przepisać
по- посмотреть
popatrzeć
под- подумать pomyśleć
при- приехать przyjechać
про- прокомпостировать skasować
рас- расширить rozszerzyć
с- сшить zszyć
у- удалить usunąć

Takich czasowników jest dużo, ale nie martw się, nauczenie ich nie jest trudne. Możesz to zrobić na dwa sposoby: po pierwsze, zawsze możesz się posiłkować językiem polskim. U nas też czasowniki dokonane mają przedrostki, zauważ, że podobne do rosyjskich. Po drugie: jeśli po usunięciu przedrostka czasownik jest niedokonany i funkcjonuje bez przedrostka, to jest duże prawdopodobieństwo, że z jest to czasownik dokonany. Nie zawsze czasowniki w języku polskim i rosyjskim mają takie same przedrostki, ale w wielu przypadkach tak jest.

2. Czasowniki niedokonane mają najczęściej w temacie samogłoskę -a-, natomiast czasowniki dokonane -и-. Popatrz, jak układają się one w pary:

czasownik
niedokonany
czasownik
dokonany
tłumaczenie
получАть получИть otrzymywać/otrzymać
кончАть кончИть kończyć/zakończyć
встречАть встретИть spotykać/spotkać

3. Niektóre czasowniki mają różną formę w aspekcie dokonanym i niedokonanym:

czasownik
niedokonany
czasownik
dokonany
tłumaczenie
брать взять brać/wziąć
находить найти znajdywać/znaleźć
говорить сказать mówić/powiedzieć

Na sam koniec podpowiem ci, jak w inny sposób możesz jeszcze rozpoznać czasowniki niedokonane. Znajdują się przy nich najczęściej następujące słowa:

określenia czasu dla czasowników niedokonanych tłumaczenie
всегда zawsze
обычно zazwyczaj
иногда czasem
часто często

Widzisz, że te słowa, jak w angielskim czasie Present Simple, mówią nam, że dana czynność dzieje się często, więc nie jest zakończona. Popatrz jeszcze na zdania:

Przykłady zdań z czasownikami niedokonanymi tłumaczenie
Я всегда беру собаку на прогулку.
Ja zawsze biorę psa na spacer.
Он обычно говорит тихо.
On zazwyczaj mówi cicho.
Ты иногда находишь деньги.
Ty czasem znajdujesz pieniądze.
Они часто много говорят.
Oni często wiele mówią.

CZAS PRZYSZŁY

Czas przyszły i jego tworzenie jest bardzo proste - wystarczy umieć odmienić czasownik być w odpowiedniej formie osobowej i dodać czynność, którą będziemy wykonywać w bezokoliczniku. Taki sposób tworzenia czasu przyszłego nazywamy złożonym. Odmiana czasownika być w czasie przyszłym wygląda następująco:

odmiana czasownika być w czasie przyszłym
l. p. l. mn.
я буду мы будем
ты будешь вы будете
он/она/оно будет они будут

Popatrz jeszcze na przykłady zdań z użyciem złożonego czasu przyszłego:

Czas przyszły złożony-przykłady zdań tłumaczenie
Завтра я буду читать книгу. Jutro będę czytać książkę.
Что вы завтра будете делать? Co będziecie robić jutro?

Czas przyszły prosty tworzy się za pomocą przyrostków. Ten sposób znasz z języka polskiego: mówisz napiszę, przeczytam. Tak samo jest i w języku rosyjskim. Popatrz na zdania z użyciem tych czasowników:

Czas przyszły prosty - przykłady zdań tłumaczenie
Завтра я прочитаю книгу. Jutro przeczytam książkę
Через неделю мы поедем на каникулы. Za tydzień pojedziemy na wakacje.

CZAS PRZESZŁY

Czasu przeszłego używamy, kiedy mówimy o jakiejś czynności, która już się odbyła lub trwała w przeszłości. Czasowniki dokonane użyte w czasie przeszłym informują nas, że dana czynność została już dokonana; czasownik niedokonany w czasie przeszłym informuje, że dana czynność była wykonywana, ale nie została dokończona:

Czas przeszły - przykłady zdań tłumaczenie
Вчера я прочитала книгу. Wczoraj przeczytałam książkę.
Вчера я читала книгу. Wczoraj czytałam książkę.

Czasowniki w czasie przeszłym odmieniają sie przez osoby i liczby. Każdy rodzaj ma inną końcówkę w czasie przeszłym. Liczba mnoga w języku rosyjskim jest jednakowa niezależnie od tego, czy daną czynność w przeszłości wykonywali mężczyźni czy kobiety. Końcówki dla każdego rodzaju i liczby w czasie przeszłym są następujące:

Tworzenie czasu przeszłego
forma osobowa
forma czasownika w
czasie przeszłym
tłumaczenie
он читал on czytał
она читала ona czytała
оно читало ono czytało
мы
вы
они
читали my, wy, oni czytali

Bardzo ważna rzecz: formy czasu przeszłego zostały podane dla 3 osoby liczby pojedynczej dla rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego. Ale jeśli chłopak będzie mówił o sobie w 1 osobie, to forma czasownika w czasie przeszłym będzie taka sama jak podana w tabeli, np. я читал.
Tworzenie czasu przeszłego jest proste: od bezokolicznika odejmujemy jego końcówkę (w języku rosyjskim najczęściej występuje końcówka -ть)
i na to miejsce wstawiamy końcówkę czasu przeszłego.
Trochę problemu mogą sprawić czasowniki zwrotne, które posiadają końcówki się dołączone do czasownika. Odmiana dla czasownika zwrotnego мыться (myć się) w czasie przeszłym wygląda następująco:

Tworzenie czasu przeszłego dla czasowników zwrotnych
forma osobowa forma czasownika myć się
w czasie przeszłym
tłumaczenie
он мылся mył się
она мылась myła się
оно мылось myło się
мы
вы
они
мылись myli się

W czasownikach zwrotnych w czasie przeszłym należy zwracać uwagę nie tylko na końcówkę czasu przeszłego, ale również nie zapominać
o końcówce zwrotnej. Z uwagi na to, że większość końcówek czasu przeszłego kończy się samogłoską, to końcówka zwrotna będzie -сь.

TRYB ROZKAZUJĄCY

Tryb rozkazujący to inaczej polecenie wykonania jakiejś czynności. Zachęcenie do wykonania czynności może przybierać różną postać: żądania, prośby, propozycji, rady. Tworzenie trybu rozkazującego podzielimy w zależności od koniugacji.

Tryb rozkazujący dla koniugacji I

Najłatwiej utworzyć tryb rozkazujący od tematu 1 osoby liczby pojedynczej czasowników czasu teraźniejszego lub przyszłego prostego.

W zależności od tego, na jaką literę kończy się temat, dodajemy odpowiednią końcówkę. Możemy wyróżnić 3 końcówki dla trybu rozkazującego,a zasady stosowania są następujące:

1. Gdy temat kończy się samogłoską, dodajemy , na przykład играть (bawić się).

temat zakończony na samogłoskę
czasownik 1 os. l. poj.
końcówka -> forma 2 os. l. poj. forma 2 os. l. mn.
я игрАю играй! играйте!

Końcówka tematu 1 osoby liczby pojedynczej, od której będziesz tworzyć tryb rozkazujący zaznaczona jest kolorem. Prośbę możesz kierować do jednej osoby lub grupy osób, dlatego podane są 2 formy. Liczba mnoga różni się od liczby pojedynczej końcówką -те.

2. Jeśli temat kończy się na spółgłoskę, a w 1 osobie liczby pojedynczej akcent pada na końcówkę, wówczas dodajemy końcówkę , na przykład смотреть (patrzeć)

temat zakończony na spółgłoskę, (akcentowana końcówka)
czasownik 1 os. l. poj.
końcówka -> forma 2 os. l. poj. forma 2 os. l. mn.
я смотРю смотри! смотрите!

3. Jeśli temat kończy się na spółgłoskę, a w 1 osobie liczby pojedynczej akcent pada na temat, wówczas dodajemy , na przykład встать (wstać)

temat zakończony na spółgłoskę (akcentowany temat)
czasownik 1 os. l. poj.
końcówka -> forma 2 os. l. poj. forma 2 os. l. mn.
я встаНу встань! встаньте!

4. Jeśli temat kończy się na dwie spółgłoski, a w 1 osobie liczby pojedynczej akcent pada na temat, wówczas również dodajemy . Przykładem może być czasownik вспомнить (wspomnieć):

temat zakończony na 2 spółgłoski (akcentowany temat)
czasownik końcówka ->
2 os. l. poj. 2 os. l. mn.
вспоМНю
вспомни! вспомните!

I koniugację mamy już za sobą. Pozostała nam koniugacja II:

Tryb rozkazujący dla koniugacji II tworzymy od 2 osoby liczby pojedynczej, ponieważ w 1 osobie może wystąpić oboczność. Ważną rolę odgrywa tu akcent.

1. Jeśli akcent pada na temat i na temacie pozostaje przez całą odmianę, wówczas dodajemy końcówkę ,na przykład бросить (rzucić).

       
czasownik 2 os. l. poj.
końcówka -> forma 2 os. l. poj. forma 2 os. l. mn.
ты броСишь
брось! бросьте!

2. Jeśli akcent jest ruchomy, to znaczy inny w 1 osobie liczby pojedynczej, a w pozostałych osobach jak w bezokoliczniku, wtedy dodajemy
, na przykład сидеть (siedzieć)

       
czasownik 2 os. l. poj.
końcówka -> forma 2 os. l. poj. forma 2 os. l. mn.
ты сиДишь
сиди! сидите!

Czasowniki zwrotne również tworzą tryb rozkazujący. Zasady stosowania końcówek zwrotnych są następujące: temat zakończony samogłoską, piszemy -сь, a po spółgłosce piszemy -ся. Zilustrują to przykłady:

tryb rozkazujący czasowników zwrotnych tłumaczenie
оденься ubierz się
садитесь siadajcie

W tym miejscu zakończymy pracę z czasownikiem, najważniejsze inormacje zostały podane:)

Zostaw komentarz:
Zaloguj się aby dodać komentarz. Nie masz konta? Zarejestruj się.